Co to jest EMDR?

EMDR – uznana metoda leczenia traumy

 

Jolanta Komorowska

Jolanta Komorowska – psycholog i terapeuta EMDR. Specjalizuje się w terapii zaburzeń klinicznych, a w szczególności zaburzeń stresu pourazowego. Na co dzień pracuje w Centrum Psychoterapii BEN MED w Warszawie oraz prowadzi własną praktykę terapeutyczną w Gabinecie Psychoterapii w Radomiu.

Wkrótce minie ćwierć wieku od chwili, gdy świat usłyszał po raz pierwszy o tym sposobie pokonywania lęku. Do dziś z metody z sukcesem skorzystały już ponad 2 miliony ludzi. Skuteczność EMDR u osób cierpiących z powodu mniejszych i większych traum jest potwierdzona klinicznie.

Kiedy wypowiadamy słowo TRAUMA, mamy na myśli psychiczne konsekwencje negatywnego doświadczenia, które powodują dezorganizację i rozregulowanie układu fizjologicznego człowieka.

Symptomami traumatycznych przeżyć mogą być: bezsenność, obniżona koncentracja, intruzywne (poza wolą, nachalne) wspomnienia, drażliwość i wiele innych. To wszystko bywa skutkiem jednego wydarzenia traumatycznego o gwałtownym charakterze, jak i wielu pojedynczych trudnych wydarzeń życiowych, nie spełniających kryteriów dużej traumy, a wpływających negatywnie na funkcjonowanie w wielu obszarach życia człowieka. Jak podkreślają znawcy tematyki stresu, trudne życiowe doświadczenia związane z pracą czy relacją partnerską, mogą mieć tak samo duży ciężar znaczeniowy w powstawaniu objawów silnego stresu jak jednorazowa poważna trauma.

Nie jest też oczywiste, że obiektywnie traumatyczne wydarzenie musi prowadzić do negatywnych następstw spełniających kryteria zaburzenia stresu pourazowego. Istotna jest relacja jej intensywność i czas trwania, a także indywidualne predyspozycje. Zawsze wiele zależy od naszej osobowości, umiejętności radzenia sobie w sytuacjach stresowych, a także zewnętrznego wsparcia: rodziny, partnera, itd. Niemniej istotne jest to, czy trudne wydarzenie zostało przepracowane czy „wepchnięte” w ciemny zakamarek świadomości. W tym kontekście szczególnie ważna wydaje się terapia stresu pourazowego czy szeroko rozumianej traumy. Jedną z najbardziej skutecznych i coraz szerzej dostępnych jest terapia EMDR.

Czym jest EMDR?

Odwrażliwianie i przetwarzanie za pomocą ruchów gałek ocznych (eye movement desensitization and reprocessing – EMDR) jest opartą na obserwacji i szerokim materiale klinicznym metodą leczenia urazów psychicznych. Twórcą terapii jest Francise Shapiro, która odkryła, że szybkie i powtarzające się ruchy gałek ocznych znacząco redukują lęk u osoby, która wcześniej była narażona na stresujące wydarzenie. Od czasu ukazania się pierwszej publikacji nt. EMDR minęło 24 lata, a prężnie rozwijający się nurt z obszernym zapleczem badań klinicznych niezmiennie dowodzi skuteczności tej metody w redukcji symptomów urazów psychicznych. Terapię zalecają takie organizacje jak: Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne; Światowa Organizacja Zdrowia czy International Society for Traumatic Stress Studies (Międzynarodowe Towarzystwo Badań nad Stresem Traumatycznym).

W terapii zaburzeń stresu pourazowego metodą EMDR, przywołuje się i przetwarza dawne traumatyczne zdarzenia. Skupia się uwagę na traumatycznych wspomnieniach, przekonaniach na temat siebie, odczuwanych emocjach i doznaniach z ciała. Jednocześnie trwa naprzemienna stymulacja, polegającą na wodzeniu wzrokiem za przesuwającą się dłonią terapeuty. W zależności od potrzeb lub ograniczeń pacjenta, do naprzemiennej stymulacji terapeuta może też użyć dźwięku czy tappingu (opukiwania) określonej części ciała.

Od traumy do normalnych wspomnień

EMDR oparta jest na założeniu, że objawy traumy powstają w wyniku zablokowania systemu przetwarzania informacji, a co za tym idzie nieprzetworzenia wspomnień dotyczących negatywnego wydarzenia. Model Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji (AIP), będący podłożem teoretycznym dla EMDR, łączy w sobie trzy komponenty – przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Zgodnie z jego założeniem, bieżące doświadczenia łączą się z już utworzonymi sieciami pamięciowymi i mogą aktywować nieprzetworzone emocje, doznania fizjologiczne oraz przekonania wykształcone na podstawie wcześniejszych negatywnych doświadczeń.

Gdy przeszłość staje się teraźniejszością, człowiek reaguje w nieadaptacyjny sposób. Przeżywa wciąż te same, pierwotne emocje i za każdym razem jest nimi równie intensywnie poruszony. Dzieje się tak dlatego, że teraźniejsza sytuacja postrzegana jest przez pryzmat nieprzetworzonych negatywnych wspomnień. Z pomocą terapeuty, poruszając się pomiędzy przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, inicjujemy komunikacje między emocjonalnym przetwarzaniem prawej półkuli mózgu i logicznym/językowym przetwarzaniem lewej. Moment wglądu i integracji przychodzi, kiedy wspomnienia zorganizowane w sieci neuronalne w obu półkulach łączą się ze sobą. Dzięki systematycznie powtarzanym ruchom oczu aktywizowane są nieprawidłowo zapisane informacje (odwrażliwianie), co integruje informacje w nowy sposób. Pozytywny efekt pojawia się, kiedy uprzednio wyizolowane przykre wspomnienia zostają połączone z informacjami o treści adaptacyjnej (przetwarzanie), co przejawia się w zmienionych wyobrażeniach osoby, emocjach i przekonaniach na temat siebie. Dzięki EMDR dokonuje się transformacja i konsolidacja przeżyć traumatycznych w normalne wspomnienia.

Etapy leczenia krok po kroku

EMDR jest ośmiofazowym podejściem terapeutycznym, na które składa się wystandaryzowany protokół leczenia, a poszczególne jego etapy nazywane są fazami terapii. Taka strukturyzacja umożliwia dokładną ocenę problemów pacjenta oraz jak najlepsze przygotowanie go do procesu terapii.

1. Zebranie wywiadu i nakreślenie mapy trudnych wydarzeń rozpoczyna pierwszą faza EMDR. Terapeuta ocenia gotowość klienta na skorzystanie z EMDR i nakreśla plan terapii. Pierwszy etap jest bardzo ważny, gdyż zawiera ocenę czynników zabezpieczających klienta, a głównym kryterium dopasowania osoby jest jego umiejętność radzenia sobie z wysokim poziomem niepokoju. Wywiad obejmuje ocenę całego klinicznego obrazu dysfunkcjonalnych zachowań klienta, symptomów i innych cech, które powinny być uwzględnione w terapii.

2. Faza druga to przygotowanie klienta do pracy nad procesem przetwarzania. W tym czasie, terapeuta przekazuje klientowi metody i techniki samokontroli i stabilizacji, niezbędne do radzenia sobie z lękiem przy przetwarzaniu („bezpieczne miejsce” oraz inne metody relaksacji, nauka oddychania, techniki odwracania uwagi, itp.). To również czas na budowanie relacji terapeutycznej i przedstawienie klientowi informacji na czym polega EMDR.

3. W fazie trzeciej wspólnie z terapeutą, klient wybiera cel do pracy, a następnie aż do fazy szóstej trwa właściwa terapia.

4. W wyznaczonych momentach terapeuta prosi osobę, aby ta skoncentrowała się na obrazie, który teraz uważa za najbardziej nieprzyjemny i w tym samym czasie śledziła wzrokiem ruchy dłoni terapeuty, słuchała dźwięków w słuchawce lub trzymała w dłoniach naprzemiennie wibrujące pulsery. Co jakiś czas terapeuta zapyta „co się pojawiło/co zauważyłeś?” lub „Co przychodzi ci do głowy?”. Może to dotyczyć obrazów, myśli, emocji czy doznań fizycznych.

5. W fazie siódmej, tj. fazie „zamknięcia”, terapeuta instruuje pacjenta, że proces, który rozpoczęli, może być aktywny po spotkaniu i proponuje pacjentowi prowadzenie zapisków, by dokumentować myśli i wspomnienia, które posłużą jako materiał do pracy na przyszłe spotkanie.

6. Faza ósma, to podsumowanie i ocena dotychczasowej pracy i postępu od ostatniej sesji.

Zaskakujące efekty terapii

Po przeprowadzeniu kilkunastoletnich badań i eksperymentów z zastosowaniem EMDR można z całą pewnością mówić o dużej skuteczności tej metody w redukcji symptomów traumy. Opublikowane w 2013 roku przez Światową Organizację Zdrowia „Wytyczne w zarządzaniu warunkami specyficznie związanymi ze stresem” wskazują na różnice w skuteczności dwóch głównych podejść terapeutycznych: Poznawczo-Behawioralnej Terapii Skoncentrowanej na Traumie (CBT) oraz Odwrażliwianiu i Przetwarzaniu Za Pomocą Ruchów Gałek Ocznych (EMDR).

Wprawdzie celem obu podejść jest redukcja symptomów traumy, jednak w przeciwieństwie do CBT, terapia EMDR nie obliguje do: szczegółowego opisu zdarzenia, bezpośredniej konfrontacji z przekonaniami czy typowym dla CBT wykonywaniem ćwiczeń poza sesjami. Kolejnym argumentem na rzecz EMDR jest niewielka ilość zastosowanych sesji. Znaczny spadek symptomów traumy następował już po sześciu 50-minutowych sesjach EMDR u ofiar traumy złożonej (powtarzające się trudne doświadczenia). Prowadzono też badania porównujące sesje EMDR do farmakoterapii, w których wykazano większą skuteczność EMDR pod względem łagodzenia nasilenia objawów, zarówno silnego stresu jak i depresji.